Kwetsbaar linielandschap langs de Lek
(tekstbijdrage aan de wandelgids Waterliniepad, juni 2004)
Tussen het Amsterdam-Rijnkanaal, de Lek en het Lekkanaal ligt een van de waardevolste delen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De onderdelen van de linie en het omringende landschap zijn hier nog grotendeels intact.
Op relatief korte afstanden vindt u hier een grote diversiteit aan verdedigingsbouwwerken, zoals Fort Honswijk, Werk aan de Waalse Wetering, Werk aan de Groeneweg en Werk aan de Korte Uitweg. Daaromheen liggen tal van sluizen, groepsschuilplaatsen en kazematten. Grienden, houtwallen en boomgaarden kleuren het linielandschap verder in. Het landschap is hier nog open en nauwelijks aangetast, waardoor het verdedigingsconcept van de Hollandse Waterlinie nog goed herkenbaar is.
Vooral Fort Honswijk springt in het oog. Dit fort verdedigde samen met Fort Everdingen het Lek-acces en beschermde tevens de inundatiehoofdinlaatsluis. Via de sluis werd water uit de Lek ingelaten, dat via het riviertje De Snel naar de lager gelegen gebieden stroomde. Fort Honswijk ligt ten zuidoosten van het gelijknamige gehucht, maar van dit dorpje is niets meer over. Het gebied ten zuiden van de Schalkwijkse Wetering, enkele kilometers verderop, is een Beschermd Gezicht en valt daardoor onder de Monumentenwet. Die status dankt het aan zijn landschappelijke openheid en de vele gave historische bouwwerken.
Ook voor de natuur is dit linielandschap belangrijk. De provincie Utrecht ziet de oevers van het Lekkanaal, de Schalkwijkse wetering, de Vuilcop en zelfs het talud van de A27 als belangrijke onderdelen van een verbindingszone in de Ecologische Hoofdstructuur. De zachte, groene oevers van de Schalkwijkse wetering blijven bestaan en het waterpeil ervan wordt niet veranderd. Door minder vervuild water toe te laten wordt de waterkwaliteit verbeterd. Een brede ecologische verbindingszone evenwijdig aan het Lekkanaal moet de voormalige inundatiegebieden van de Waterlinie zichtbaar maken. Deze zone dient tevens als opvangplaats voor het regenwater.
Ondanks alle beschermende maatregelen heeft dit linielandschap tussen Utrecht en de Lek de strijd tegen de vergankelijkheid nog lang niet gewonnen. Sommige bouwwerken, met name Fort Honswijk, worden nauwelijks onderhouden en raken steeds meer in verval. Ook nieuwbouw en agrarische bebouwing, zoals kassen en fruitteelt, in het buitengebied tasten de openheid aan. Tussen het Lekkanaal en de A27 komt het nieuwe bedrijventerrein Het Klooster van maar liefst 125 ha groot. Aan de andere kant van de snelweg, bij Tull en ’t Waal, zal misschien hetzelfde gaan gebeuren.
Kader 1
Plofsluis
Mooi is hij niet, wel heel bijzonder: de Plofsluis boven het Amsterdam-Rijnkanaal, vlakbij de splitsing met het Lekkanaal. De massieve bakken kunnen 40.000 ton stortmateriaal bevatten. Springlading in de bodem kon de inhoud omlaag laten storten en het kanaal in één klap afsluiten. Dat zou voorkomen dat het water uit onder water gezette gebieden via het kanaal zou wegstromen. Zo’n massieve dam zou de vijand niet gemakkelijk kapot kunnen schieten. Maar hoe mooi ook bedacht, de Plofsluis heeft nooit dienst gedaan. Ten tijde van de Duitse inval in 1940 was de sluis nog niet klaar. Daarna werd het bouwwerk voor moderne duwbakschepen een steeds groter obstakel. De sluis weer afbreken bleek technisch en financieel niet haalbaar. Daarom loopt het Amsterdam-Rijnkanaal er sinds 1982 met een eerbiedig boogje omheen.
Kader 2
Gedekte gemeenschapsweg
Fort Honswijk, Lunet aan de Snel en het Werk aan de Korte Uitweg waren met elkaar verbonden via een zogeheten ‘gedekte gemeenschapsweg’. In de Waterlinie is dit nog de enige gedekte weg die nog compleet is. Langs een gedekte gemeenschapsweg, gelegen achter een wal, kon men wapens en voedsel transporteren zonder dat de vijand er iets van merkte. In deze wal, aangelegd omstreeks 1879, zitten verschillende schuilplaatsen. Ook de contouren van geschutsemplacementen zijn nog op een enkele plaats te zien. De gedekte weg werd begin 20e eeuw nog uitgebreid met betonnen munitienissen.
Laatste reacties