Pesten op internet: de zwarte kant van anonimiteit
Elektronisch pesten neemt toe. Steeds vaker krijgen kinderen beledigende e-mails, sms-berichten of boodschappen via schoolcomputers. Volgens deskundigen is elektronisch pesten nog erger dan ‘gewoon’ pesten. ‘Anonimiteit doet iets heel raars met mensen.’ Valt er iets tegen te doen?
(dit artikel is eerder gepubliceerd op Netkwesties.nl)
Begin 2001: een 16-jarige jongen gaat elke avond in het donker fietsen, nog wel zonder licht. Hij wordt gepest door twee klasgenoten en wil een einde maken aan zijn leven door gevaarlijk te gaan fietsen. De twee pesters zijn op de hoogte van zijn suïcidale neigingen en moedigen hem aan met een sms-bericht: ‘We hopen dat je kerst niet haalt’.
Alleen al dit voorbeeld laat zien dat pesten meer is dan een wat lastige bijkomstigheid in de kindertijd. De gevolgen voor het slachtoffer zijn aanzienlijk en uiten zich op allerlei manieren: slecht slapen, concentratieproblemen, weinig eten, panische angsten, noem maar op. Zelfs op volwassen leeftijd kunnen slachtoffers nog hinder ondervinden van de gevolgen. Zelfmoord komt meer dan eens voor.
Daarnaast vormt pesten de opmaat tot andere maatschappelijke problemen. Een op de vijf pesters raakt later op het criminele pad, aldus een onderzoek van de Katholieke Universiteit in Nijmegen. Het profiel van pesters en criminelen vertoont bedenkelijke overeenkomsten: slechte jeugd, weinig aandacht van ouders, stoer en denigrerend gedrag tegenover leeftijdsgenoten, noem maar op.
Internet
Door de opkomst van internet en de mobiele telefonie hebben pesters nieuwe middelen in handen gekregen om slachtoffers het leven zuur te maken. En helaas worden die mogelijkheden volop benut. Zo boden twee meisjes uit Blaricum eerder dit jaar een andere leerlinge van hun basisschool ’te koop’ aan op een sekssite.
Elektronisch pesten komt vaak voor. Volgens onderzoek van website Surfkids en stichting De Kinderconsument heeft een kwart van de kinderen wel eens last van pesten via mobiele telefoon of internet. Vijftien procent van de ondervraagde jongeren en vier procent van de kinderen pest wel eens zelf via sms of e-mail. En tien procent van de kinderen en drie procent van de jongeren kent een ander kind dat op deze manier wordt gepest. De meeste kinderen en jongeren vinden bovendien dat internet- en telefoonaanbieders hierin geen verantwoordelijkheid hebben en dat ouders, school en het gepeste kind er weinig tegen kunnen doen.
Volgens de Vereniging Openbaar Onderwijs en het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum is elektronisch pesten grover en belastender dan ‘gewoon’ pesten. Waarom is het erger? Edwin Bijmolt, marketing- en salesmanager van Surfkids, legt uit: ‘Het pesten via internet is vaak niet meer 1-op-1. Als je een website maakt waarop je vervelende dingen over een klasgenoot publiceert, is het niet alleen maar een zaak van de pester en het slachtoffer, maar betrek je er ook de buitenwereld in. Iedereen over de hele wereld kan die site bekijken.’
Ook vanwege de anonimiteit komt elektronisch pesten hard aan bij het slachtoffer. Bijmolt: ‘Het vergroot de onzekerheid van de gepeste persoon. Het is namelijk extra bedreigend als je anoniem wordt gepest, je hele leefomgeving is een potentieel gevaar geworden. Wie kun je nog vertrouwen? Vooral via ICQ is het heel gemakkelijk om anonieme sms-berichten te sturen. Je drukt op een knop, vult een 06-nummer in, en klaar is kees.’
Bamber Delver, directeur van De Kinderconsument, meent eveneens dat anonimiteit op internet meer kwaad doet dan goed: ‘Anonimiteit doet iets heel raars met mensen. Ze gaan opeens veel sneller over de schreef. Bovendien kunnen kinderen zich niet verweren tegen anonieme afzenders. Ze kunnen geen grote bek teruggeven.’
Delver vervolgt: ‘Wat het extra gemeen maakt is dat pesterige e-mails ook nog eens de geborgenheid van de huiselijke omgeving binnendringen. Vroeger bleef pesten beperkt tot het schoolplein of de openbare ruimte. Door internet kan een kind zich nergens meer veilig voelen.’
Ikmagjouniet
Pesten op internet kreeg dit jaar vooral veel
publiciteit door de pestsite Ikmagjouniet.nl. Hiermee konden bezoekers anonieme pestberichten sturen door middel van voorgedefinieerde zinnen. Een sprekend voorbeeld: ‘Ik steek je in brand, greppelslet. Afzender: je ergste nachtmerrie’. Een 12-jarig meisje werd hiermee zo ernstig gepest, dat provider Come Online besloot de site uit te lucht te halen. Dat gebeurde overigens pas nadat de kwestie de televisie had gehaald.
Gerrit-Jan Bogert, manager bij Come Online, beroept zich tegenover Trouw op morele gronden: ‘Ook op internet heb je nog zoiets als normen en waarden. Het is niet onze bedoeling dat iemand zo sterk vervelende gevolgen ondervindt van een bepaalde site.’ Een positieve variant, Ikmagjouwel.nl, mag wel online blijven van Come Online.
Ook bij het Meldpunt Discriminatie waren klachten binnengekomen over Ikmagjouniet.nl, maar het meldpunt oordeelde dat de site niet strafbaar was. De Nederlandse Vereniging van Internetproviders (NLIP) hield er eveneens zijn handen vanaf.
Even nog leek Ikmagjouniet.nl een comeback te maken. Op de site Megafestatie.nl stond enige tijd de ‘Scheldkanonnade’, in feite een kopie van Ikmagjouniet.nl. Na protesten van De Kinderconsument en enkele kinderwebsites haalde Megafestatie.nl dit onderdeel echter snel weer weg.
Rob Hamberg, maker van Ikmagjouniet.nl, legt zich met tegenzin neer bij de beslissing van zijn provider. Hij wijst erop dat hij via zijn pest-site gedupeerden de mogelijkheid bood hun eigen e-mailadres te blokkeren, zodat ze geen pestberichten meer zouden kunnen ontvangen. Ook houdt hij IP-adressen van bezoekers bij voor eventuele opsporingsdoeleinden.
Bestrijding
Hoe moreel laakbaar de site van Hamberg ook is, uit zijn weerwoord blijkt dat er wel degelijk mogelijkheden zijn om pesten via internet tegen te gaan. Niet alleen zouden alle webdiensten om anonieme e-mails te versturen er goed aan doen om de maatregelen van Hamberg in te voeren, ook gedupeerden zijn niet helemaal machteloos. Een simpele ingreep is om alle e-mails van een bepaalde afzender te blokkeren. De meeste e-mailprogramma’s bieden een dergelijke mogelijkheid.
Ook telefoniebedrijf Ben (met 70% jongeren als klant) heeft het probleem onderkend en nam contact op met De Kinderconsument. Delver: ‘De directeur van Ben zei letterlijk: onze producten mogen geen mensen beschadigen. Dat was een geweldig goede stap’. Delver werkt inmiddels aan de ontwikkeling van een privacy-kaart, waarmee kinderen in staat zijn om sms-berichten van vervelende afzenders te weren.
Een andere interessante ontwikkeling is het recente besluit van Dutchtone om geen sms-berichten meer toe te laten die afkomstig zijn van gratis webdiensten op internet. Hoewel Dutchtone hiermee vooral het sterk uit de hand gelopen berichtenverkeer wilde indammen, pakt de telefoonaanbieder gelijk een ander probleem aan: anonieme pestberichten via sms.
Sociale kanten
Natuurlijk lossen technische maatregelen het probleem niet op; ze bestrijden hooguit de ergste uitwassen en geven het slachtoffer enige verlichting. Uiteindelijk is en blijft pesten vooral een sociaal probleem. Internet is hiervan niet de oorzaak, maar maakt het probleem wel vele malen groter. Verschillende websites, zoals Pesten.net en de Stichting Jeugdinformatie Nederland geven goede voorlichting over de sociale aspecten en richten zich zowel op slachtoffers, daders, ouders als scholen.
Wat zijn de mogelijkheden om pesten te bestrijden? Edwin Bijmolt: ‘Vooral opvoeding is heel belangrijk. En als het gaat om pestsites zouden met name internetaanbieders sneller hun verantwoordelijkheid moeten nemen en de sites uit de lucht halen.’
Van de politiek hebben slachtoffers in ieder geval weinig te verwachten. Verschillende belangenorganisaties hebben deze kwestie bij de Tweede Kamer aangekaart. Tineke van Tilborg van de stichting Stop het Pesten heeft twee keer een gesprek gehad met PvdA-kamerlid Lucy Kortram en een brief gestuurd naar het CDA, dat op korte termijn haar brief gaat bespreken.
Delver van De Kinderconsument heeft contacten met Boris Dittrich van D66. ‘Dat is niet verwonderlijk. Dittrich was ook verantwoordelijk voor de anti-stalkwet. Hij had er namelijk ook zelf mee te maken. Misschien gaan politici zich pas zorgen maken als ze zelf kinderen hebben die gepest worden.’
De stichting Stop het Pesten is ondertussen ook zelf hulp gaan bieden. Van Tilborg: ‘Wij bieden telefonische ondersteuning voor iedereen die hulp zoekt. Desgewenst leveren we ondersteuning op school en organiseren we ouderavonden. Wij zijn ontstaan omdat iedereen je in de kou laat staan. Nu is er geen wettelijke verplichting voor scholen om het pesten aan te pakken, dus doen de meeste scholen er nauwelijks iets aan. Ook de verzekering geeft niet thuis. Zolang een slachtoffer op school niet blijft zitten, vinden ze dat er geen probleem is.’
De Belgische overheid is al een stuk verder dan de Nederlandse politiek, die nog maar net wakker begint te worden. De site Kinderrechtencommissariaat.be helpt kinderen op weg en biedt ze de mogelijkheid om te bellen. Zelfs de namen van de telefonische hulpverleners staan online.
Rechtszaken
Spraakmakende rechtszaken hebben tot nu toe alleen plaatsgevonden in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. De zaken richtten zich vooral op de rol van scholen in pesterijen. Een Amerikaanse rechter veroordeelde een school tot het betalen van een miljoen dollar smartengeld. Een Engelse school moest ongeveer een ton betalen aan een kind dat voortdurend door klasgenoten werd gepest.
Maar ook in Nederland is de eerste rechtszaak in aantocht en wel op initiatief van Stop het Pesten. Van Tilborg besloot eerder dit jaar scholengemeenschap Het Baken in Almere te laten dagvaarden. Haar dochter (20) en zoon (18), allebei ex-leerlingen van deze school, waren jarenlang gepest.
Ook al drong Van Tilborg regelmatig aan op maatregelen, het pesten ging gewoon door. Pas nadat haar zoon was overgestapt naar een school in Bussum hield het pesten op. ‘Maar nu nog steeds worden we met de gevolgen geconfronteerd. Pesten is bepalend voor je lot.’
De school in Almere ontkent dat er een probleem is. Van Tilborg: ‘Ze hebben me schriftelijk laten weten dat ze alle beschuldigingen afwijzen. Binnenkort beginnen we daadwerkelijk een rechtszaak. En we zullen in geen geval akkoord gaan met een schikking.’
Pesten op internet: de zwarte kant van anonimiteit
Elektronisch pesten neemt toe. Steeds vaker krijgen kinderen beledigende e-mails, sms-berichten of boodschappen via schoolcomputers. Volgens deskundigen is elektronisch pesten nog erger dan ‘gewoon’ pesten. ‘Anonimiteit doet iets heel raars met mensen.’ Valt er iets tegen te doen?
(dit artikel is eerder gepubliceerd op Netkwesties.nl)
Begin 2001: een 16-jarige jongen gaat elke avond in het donker fietsen, nog wel zonder licht. Hij wordt gepest door twee klasgenoten en wil een einde maken aan zijn leven door gevaarlijk te gaan fietsen. De twee pesters zijn op de hoogte van zijn suïcidale neigingen en moedigen hem aan met een sms-bericht: ‘We hopen dat je kerst niet haalt’.
Alleen al dit voorbeeld laat zien dat pesten meer is dan een wat lastige bijkomstigheid in de kindertijd. De gevolgen voor het slachtoffer zijn aanzienlijk en uiten zich op allerlei manieren: slecht slapen, concentratieproblemen, weinig eten, panische angsten, noem maar op. Zelfs op volwassen leeftijd kunnen slachtoffers nog hinder ondervinden van de gevolgen. Zelfmoord komt meer dan eens voor.
Daarnaast vormt pesten de opmaat tot andere maatschappelijke problemen. Een op de vijf pesters raakt later op het criminele pad, aldus een onderzoek van de Katholieke Universiteit in Nijmegen. Het profiel van pesters en criminelen vertoont bedenkelijke overeenkomsten: slechte jeugd, weinig aandacht van ouders, stoer en denigrerend gedrag tegenover leeftijdsgenoten, noem maar op.
Internet
Door de opkomst van internet en de mobiele telefonie hebben pesters nieuwe middelen in handen gekregen om slachtoffers het leven zuur te maken. En helaas worden die mogelijkheden volop benut. Zo boden twee meisjes uit Blaricum eerder dit jaar een andere leerlinge van hun basisschool ’te koop’ aan op een sekssite.
Elektronisch pesten komt vaak voor. Volgens onderzoek van website Surfkids en stichting De Kinderconsument heeft een kwart van de kinderen wel eens last van pesten via mobiele telefoon of internet. Vijftien procent van de ondervraagde jongeren en vier procent van de kinderen pest wel eens zelf via sms of e-mail. En tien procent van de kinderen en drie procent van de jongeren kent een ander kind dat op deze manier wordt gepest. De meeste kinderen en jongeren vinden bovendien dat internet- en telefoonaanbieders hierin geen verantwoordelijkheid hebben en dat ouders, school en het gepeste kind er weinig tegen kunnen doen.
Volgens de Vereniging Openbaar Onderwijs en het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum is elektronisch pesten grover en belastender dan ‘gewoon’ pesten. Waarom is het erger? Edwin Bijmolt, marketing- en salesmanager van Surfkids, legt uit: ‘Het pesten via internet is vaak niet meer 1-op-1. Als je een website maakt waarop je vervelende dingen over een klasgenoot publiceert, is het niet alleen maar een zaak van de pester en het slachtoffer, maar betrek je er ook de buitenwereld in. Iedereen over de hele wereld kan die site bekijken.’
Ook vanwege de anonimiteit komt elektronisch pesten hard aan bij het slachtoffer. Bijmolt: ‘Het vergroot de onzekerheid van de gepeste persoon. Het is namelijk extra bedreigend als je anoniem wordt gepest, je hele leefomgeving is een potentieel gevaar geworden. Wie kun je nog vertrouwen? Vooral via ICQ is het heel gemakkelijk om anonieme sms-berichten te sturen. Je drukt op een knop, vult een 06-nummer in, en klaar is kees.’
Bamber Delver, directeur van De Kinderconsument, meent eveneens dat anonimiteit op internet meer kwaad doet dan goed: ‘Anonimiteit doet iets heel raars met mensen. Ze gaan opeens veel sneller over de schreef. Bovendien kunnen kinderen zich niet verweren tegen anonieme afzenders. Ze kunnen geen grote bek teruggeven.’
Delver vervolgt: ‘Wat het extra gemeen maakt is dat pesterige e-mails ook nog eens de geborgenheid van de huiselijke omgeving binnendringen. Vroeger bleef pesten beperkt tot het schoolplein of de openbare ruimte. Door internet kan een kind zich nergens meer veilig voelen.’
Ikmagjouniet
Pesten op internet kreeg dit jaar vooral veel
publiciteit door de pestsite Ikmagjouniet.nl. Hiermee konden bezoekers anonieme pestberichten sturen door middel van voorgedefinieerde zinnen. Een sprekend voorbeeld: ‘Ik steek je in brand, greppelslet. Afzender: je ergste nachtmerrie’. Een 12-jarig meisje werd hiermee zo ernstig gepest, dat provider Come Online besloot de site uit te lucht te halen. Dat gebeurde overigens pas nadat de kwestie de televisie had gehaald.
Gerrit-Jan Bogert, manager bij Come Online, beroept zich tegenover Trouw op morele gronden: ‘Ook op internet heb je nog zoiets als normen en waarden. Het is niet onze bedoeling dat iemand zo sterk vervelende gevolgen ondervindt van een bepaalde site.’ Een positieve variant, Ikmagjouwel.nl, mag wel online blijven van Come Online.
Ook bij het Meldpunt Discriminatie waren klachten binnengekomen over Ikmagjouniet.nl, maar het meldpunt oordeelde dat de site niet strafbaar was. De Nederlandse Vereniging van Internetproviders (NLIP) hield er eveneens zijn handen vanaf.
Even nog leek Ikmagjouniet.nl een comeback te maken. Op de site Megafestatie.nl stond enige tijd de ‘Scheldkanonnade’, in feite een kopie van Ikmagjouniet.nl. Na protesten van De Kinderconsument en enkele kinderwebsites haalde Megafestatie.nl dit onderdeel echter snel weer weg.
Rob Hamberg, maker van Ikmagjouniet.nl, legt zich met tegenzin neer bij de beslissing van zijn provider. Hij wijst erop dat hij via zijn pest-site gedupeerden de mogelijkheid bood hun eigen e-mailadres te blokkeren, zodat ze geen pestberichten meer zouden kunnen ontvangen. Ook houdt hij IP-adressen van bezoekers bij voor eventuele opsporingsdoeleinden.
Bestrijding
Hoe moreel laakbaar de site van Hamberg ook is, uit zijn weerwoord blijkt dat er wel degelijk mogelijkheden zijn om pesten via internet tegen te gaan. Niet alleen zouden alle webdiensten om anonieme e-mails te versturen er goed aan doen om de maatregelen van Hamberg in te voeren, ook gedupeerden zijn niet helemaal machteloos. Een simpele ingreep is om alle e-mails van een bepaalde afzender te blokkeren. De meeste e-mailprogramma’s bieden een dergelijke mogelijkheid.
Ook telefoniebedrijf Ben (met 70% jongeren als klant) heeft het probleem onderkend en nam contact op met De Kinderconsument. Delver: ‘De directeur van Ben zei letterlijk: onze producten mogen geen mensen beschadigen. Dat was een geweldig goede stap’. Delver werkt inmiddels aan de ontwikkeling van een privacy-kaart, waarmee kinderen in staat zijn om sms-berichten van vervelende afzenders te weren.
Een andere interessante ontwikkeling is het recente besluit van Dutchtone om geen sms-berichten meer toe te laten die afkomstig zijn van gratis webdiensten op internet. Hoewel Dutchtone hiermee vooral het sterk uit de hand gelopen berichtenverkeer wilde indammen, pakt de telefoonaanbieder gelijk een ander probleem aan: anonieme pestberichten via sms.
Sociale kanten
Natuurlijk lossen technische maatregelen het probleem niet op; ze bestrijden hooguit de ergste uitwassen en geven het slachtoffer enige verlichting. Uiteindelijk is en blijft pesten vooral een sociaal probleem. Internet is hiervan niet de oorzaak, maar maakt het probleem wel vele malen groter. Verschillende websites, zoals Pesten.net en de Stichting Jeugdinformatie Nederland geven goede voorlichting over de sociale aspecten en richten zich zowel op slachtoffers, daders, ouders als scholen.
Wat zijn de mogelijkheden om pesten te bestrijden? Edwin Bijmolt: ‘Vooral opvoeding is heel belangrijk. En als het gaat om pestsites zouden met name internetaanbieders sneller hun verantwoordelijkheid moeten nemen en de sites uit de lucht halen.’
Van de politiek hebben slachtoffers in ieder geval weinig te verwachten. Verschillende belangenorganisaties hebben deze kwestie bij de Tweede Kamer aangekaart. Tineke van Tilborg van de stichting Stop het Pesten heeft twee keer een gesprek gehad met PvdA-kamerlid Lucy Kortram en een brief gestuurd naar het CDA, dat op korte termijn haar brief gaat bespreken.
Delver van De Kinderconsument heeft contacten met Boris Dittrich van D66. ‘Dat is niet verwonderlijk. Dittrich was ook verantwoordelijk voor de anti-stalkwet. Hij had er namelijk ook zelf mee te maken. Misschien gaan politici zich pas zorgen maken als ze zelf kinderen hebben die gepest worden.’
De stichting Stop het Pesten is ondertussen ook zelf hulp gaan bieden. Van Tilborg: ‘Wij bieden telefonische ondersteuning voor iedereen die hulp zoekt. Desgewenst leveren we ondersteuning op school en organiseren we ouderavonden. Wij zijn ontstaan omdat iedereen je in de kou laat staan. Nu is er geen wettelijke verplichting voor scholen om het pesten aan te pakken, dus doen de meeste scholen er nauwelijks iets aan. Ook de verzekering geeft niet thuis. Zolang een slachtoffer op school niet blijft zitten, vinden ze dat er geen probleem is.’
De Belgische overheid is al een stuk verder dan de Nederlandse politiek, die nog maar net wakker begint te worden. De site Kinderrechtencommissariaat.be helpt kinderen op weg en biedt ze de mogelijkheid om te bellen. Zelfs de namen van de telefonische hulpverleners staan online.
Rechtszaken
Spraakmakende rechtszaken hebben tot nu toe alleen plaatsgevonden in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. De zaken richtten zich vooral op de rol van scholen in pesterijen. Een Amerikaanse rechter veroordeelde een school tot het betalen van een miljoen dollar smartengeld. Een Engelse school moest ongeveer een ton betalen aan een kind dat voortdurend door klasgenoten werd gepest.
Maar ook in Nederland is de eerste rechtszaak in aantocht en wel op initiatief van Stop het Pesten. Van Tilborg besloot eerder dit jaar scholengemeenschap Het Baken in Almere te laten dagvaarden. Haar dochter (20) en zoon (18), allebei ex-leerlingen van deze school, waren jarenlang gepest.
Ook al drong Van Tilborg regelmatig aan op maatregelen, het pesten ging gewoon door. Pas nadat haar zoon was overgestapt naar een school in Bussum hield het pesten op. ‘Maar nu nog steeds worden we met de gevolgen geconfronteerd. Pesten is bepalend voor je lot.’
De school in Almere ontkent dat er een probleem is. Van Tilborg: ‘Ze hebben me schriftelijk laten weten dat ze alle beschuldigingen afwijzen. Binnenkort beginnen we daadwerkelijk een rechtszaak. En we zullen in geen geval akkoord gaan met een schikking.’
Lees ook: