Zelfloosheid

Wat verstaan we eigenlijk onder een ‘auto’? Is een auto simpelweg een samenstel van verschillende onderdelen: carrosserie, stoelen, stuur, motor, wielen, enzovoorts? Boeddhisten kijken er iets anders tegenaan: voor hen is het begrip ‘auto’ niet meer dan een woord, een naam, een predikaat zonder dat er een realiteit is die ermee overeenkomt.

Volgens de ‘leer van de zelfloosheid’ gaat deze vergelijking ook op met de mens. Een persoon is opgebouwd uit vijf afzonderlijke delen:

• vorm: het menselijk lichaam,
• gevoel: lichamelijke of mentale gevoelens, die plezierig, onplezierig of neutraal kunnen zijn en veroorzaakt worden door contact van de zintuigen met andere objecten,
• de waarnemingen van de zes zintuigen (vijf externe en het interne, dat manas wordt genoemd),
• impulsen, zoals hebzucht, haat, neigingen, wilsuitingen,
• het bewustzijn, als resultaat van waarnemingen van de zintuigen.

Behalve deze vijf onderdelen is er een entiteit die men met ‘persoon’ zou kunnen aanduiden. Wat we gewoonlijk een ‘persoon’ noemen, is volgens de leer van het voorwaardelijk ontstaan niet meer dan een proces van continu ontstaan en verdwijnen, zonder dat er een onvergankelijk en substantieel zelf of ziel achter zit. Ons ego is niet meer dan een illusie. Er bestaan slechts dharma’s die elkaar opvolgen. Er zijn fysieke en mentale processen of gebeurtenissen, er zijn daden en ervaringen, maar er is geen onvergankelijke dader van de daden of een subject dat de vruchten van die daden ervaart.