Kennismaking

“The religion of the future will be a cosmic religion. (…) If there is any religion that would cope with modern scientific needs, it would be Buddhism.” (Albert Einstein)

Boeddhisme is zo oud als de weg naar Rome, maar blijkt toch nog verrassend actueel. De belangstelling voor deze godsdienst-zonder-god is in de afgelopen tientallen jaren enorm gegroeid.  Vooral wetenschappers verwijzen graag naar het boeddhisme:

• Einstein, de geestelijke vader van de relativiteitstheorie, noemde boeddhisme de “religie van de toekomst”, zie boven.
• Voor Thomas Huxley, de Engelse bioloog uit de 19e eeuw, is het een “ethische religie van de rede”, waarin metafysische beginselen als godheid, ziel, gebed en wonderen niet worden aanvaard.
• Ook in psychologische kringen is de belangstelling voor deze religie enorm gegroeid. Zo zijn er duidelijke raakvlakken gebleken met psychoanalytische gezichtspunten.

Maar de boeddhistische leer is natuurlijk veel meer dan een spiritueel verlengstuk van de moderne wetenschappen. Onder de aanhangers kom je ook uiteenlopende beroemdheden tegen als zangeres Tina Turner, acteur Richard Gere en voetballer Roberto Baggio.

Belangrijke verschillen: geen hemel, geen god

Het boeddhisme is géén religie zoals wij die in het westen kennen. Het doet geen beroep op het bovennatuurlijke, sancties en goden. Er is geen hemelse bestraffing of beloning. In de leer van Boeddha worden alle ethische normen niet bepaald door een godheid of oerkracht buiten de mensheid, maar door de psychologische achtergronden en motieven van ons eigen handelen. Het boeddhisme kun je dus beter zien als een combinatie van religie, filosofie en psychologie, dan als een godsdienst als het christendom of de islam.

Ook de rol van Boeddha is anders. Boeddha is vooral een profeet, geen god. Betekent dit dat het boeddhisme dus helemaal geen goden kent? Dat ook weer niet. Boeddha laat het bestaan van goden een beetje in het midden. Goden worden wel erkend, zolang godsbeelden beeldende voorstellingen van een menselijke geestesgesteldheid zijn, geen bestaande geestelijke wezens.

Kernpunt: bevrijding van menselijk lijden

Een andere belangrijk kenmerk van het boeddhistische denken: een pragmatische en optimistische instelling. Pragmatisch, want het kent geen dogma’s, geboden of verboden. Optimistisch, want ieder mens kan zich bevrijden van de pijn van het menselijk lijden, wanneer hij de oorzaken van het lijden kent en die teniet doet. De oorzaken zijn geheel in de mens zelf gelegen. Door de nadruk op het menselijk lijden maakt boeddhisme op veel westerlingen een sombere indruk. Dat is niet helemaal terecht, want het boeddhisme biedt nadrukkelijk ook een uitweg.

Dus geen hemel en geen god – maar het boeddhisme erkent wel een begrip als bevrijding? Jawel, bevrijding vormt de spil van bijna alle religies, ook van het boeddhisme, maar de interpretaties verschillen sterk per religie. In het christelijke denken heeft bevrijding zowel religieuze als economische, politieke en sociale dimensies. In het boeddhisme wordt bevrijding puur gezien als persoonlijke ontwikkeling. Bevrijding betekent het verwijderen van alles wat de mens doet lijden en van zichzelf doet vervreemden. Het is vooral een existentiële beleving, een kwestie van inzicht, zeg maar een kwartje dat valt. Vanwege dat inzicht zijn meditatie en contemplatie fundamentele begrippen en belangrijke bezigheden in het dagelijks leven van boeddhisten.

Kernpunt: geen ‘zelf’

Ondanks het persoonlijke karakter van het boeddhisme kent het geen ‘ziel’ of ‘zelf’. Het probeert juist de egoïstische levenshouding van de mens te overwinnen. Boeddhisten kennen een diep verlangen om zachtmoedig en vreedzaam te zijn. Ze zijn extreem verdraagzaam. Nog nooit in de wereldgeschiedenis heeft een boeddhistische groepering een godsdienstoorlog ontketend – in tegenstelling tot andere wereldreligies, die maar al te vaak triomftochten zijn begonnen onder het motto ‘God met ons’. Sterker nog, in het boeddhisme beperkt solidariteit zich niet tot mensen, maar wordt de hele kosmos als een wederkerige relatie beschouwd. En met dat laatste zijn we feitelijk weer terug bij het citaat van Einstein bovenaan deze pagina: de religie van de toekomst is een kosmische religie.